تجارت منصفانه و نقش آن در تولید ملی
بطور چکیده تجارت منصفانه در برگیرنده مواردی چون: کسب و کار منصفانه، سیستم تجارت جهانی پایدار، و فعالیتهای اقتصادی شرافتمندانه بوده و ریشه در جنبشهای عدالت خواهانه دارد. حجم مبادلات در تجارت منصفانه با وجود نداشتن ضمانت اجرایی و یا سازمان حقوقی در این سیستم، تنها بر پایه نیازهای متعالی انسان، به درستکاری و مشیت خداوند در بهروزی انسانها در این مسیر، تنها در سال 2008 به 89/2 میلیارد یورو رسید. امروزه نقش تجارت منصفانه در پایداری اقتصاد خرد و کلان؛ و اقتصاد بین کشورها انکار ناپذیر است.
تجارت منصفانه از اتحاد خود جوش جنبشهای اجتماعی مختلف در کسب و کارهای گوناگون و در میانه قرن بیستم شکل گرفت. اگرچه آغاز سازمان یافته این جنبشها را، پایان جنگ جهانی میدانند، ولی جوهر انسانی آنها ریشه در سرشت پاک انسان برای ابراز و داشتن منش غخوارانه برای دیگران، و تاریخی به درازای تاریخ بشریت دارد.
در این نوشتار برآن هستیم تا به کوتاهی نقش تجارت منصفانه را در تولید ملی مورد بررسی قرار دهیم. قبل از هر چیز، بهتر است اصول ده گانه سازمان تجارت منصفانه جهانی، WFTO ( (World Fair Trade Organization چاپ سال 2013 را که در کادر آمده است، مرور کنیم:
اصل نخست: فرصت آفرینی برای تولید کنندگان کم درآمد کاهش فقر از طریق تجارت، بخش کلیدی اهداف سازمانها را تشکیل میدهد. سازمانهای عضو تجارت منصفانه جهانی، از تولیدکنندگان کم درآمد، چه شرکتهای کوچک خانوادگی، یا تعاونی حمایت مینمایند. این اصل بدنبال توانمندسازی آنها برای گذار از درآمد نا مطمئن و فقر، به خود کفایی و ثروت است. اصل دوم: شفافیت و پاسخگویی سازمانهای عضو در مدیریت و روابط تجاری خود شفاف عمل میکنند. در برابر تمامی ذینفعان پاسخگو بوده و به رعایت حساسیت و محرمانه بودن اطلاعات تجاری تهیه شده پایبند هستند. در فرایند تصمیم گیری، برای همکاری بیشتر کارکنان، اعضا و تولیدکنندگان ، این سازمانها روشی مناسب و تعاملی را در پیش میگیرند. آنها تضمین میکنند که اطلاعات مورد نیاز برای تمامی شرکای تجاری فراهم، و کانالهای ارتباطی در تمامی سطوح زنجیره تولید شفاف و باز است. اصل سوم: انجام تجارت منصفانه سازمان عضو، با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی، اقتصادی، و محیط زیست تولید کنندگان کوچک آسیب پذیر، به امور اقتصادی پرداخته و به هزینه آنها در پی کسب سود بیشتر نمیباشد. هر عضو در انجام بموقع تعهدات خود، کارآمد و مسئول است. تامین کنندگان عضو، مفاد قراردادها را رعایت کرده و محصولات را بهنگام، با کیفیت، و مطابق مشخصات درخواست شده تحویل میدهند. خریداران عضو تجارت منصفانه، شرایط مالی تولید کنندگان کم درآمد و طرف تامینکنندهها را تشخیص داده، تضمین میکنند که درخواستها، با دریافت رسید مدارک، و طبق راهکاری که پیوست خواهند کرد، پرداخت میگردد. برای تجارت منصفانه در تولیدات صنایع دستی، در صورت درخواست حداقل 50% پیش پرداخت بدون بهره داده خواهد شد. برای محصولات غذایی، در صورت درخواست حداقل 50% پیش پرداختی با بهره منطقی داده خواهد شد. نرخهای بهرهای که تامینکنندگان میپردازند نباید بیش از هزینه وام خریداران، از عامل سوم باشد. به مطالبه بهره نیازی نیست. هنگامیکه این تامین کنندگان از خریدار پیش پرداخت دریافت میکنند، آنها تضمین میکنند که این پرداخت به تولیدکنندگان یا کشاورزانی داده شده است که محصولات تجارت منصفانه را تولید یا کشت مینمایند. خریداران در این تجارت، پیش از فسخ یا عدم پذیرش درخواستها با تامین کننده مشاوره میکنند. هر جا فسخ درخواستها به جهت خطای تولیدکنندگان یا تامین کنندگان نباشد، جبران کافی کارانجام شده تا آن زمان تضمین میگردد. اگر مشکلی در حمل باشد، تامینکنندگان و تولیدکنندگان با خریداران مشاوره کرده، و اطمینان میدهند که هرگاه مقدار یا کیفیت محموله مطابق با پیش فاکتور نبود خسارت آنرا پرداخت نمایند. سازمان عضو، روابط دراز مدت خود را بر پایه یگانگی، اعتماد و احترام متقابل که به ارتقا و رشد تجارت منصفانه بیانجامد حفظ خواهد کرد. آنها با شرکای تجاری خود ارتباط موثری برقرار مینمایند. بعنوان یک وسیله رشد تجارت منصفانه برای تولیدکنندگان، و بمنظور افزایش درآمد آنها، طرفهای تجاری در جستجوی افزایش حجم ، ارزش و تنوع محصولات پیشنهادی در تجارت فی مابین میباشند. سازمان عضو با دیگر سازمانهای تجارت منصفانه در کشور، همکاری کرده و از رقابت غیر منصفانه با آنها پرهیز مینماید. این سازمانها از تکثیر بدون مجوز طرح و الگوهای متعلق به سازمانهای دیگر پرهیز مینمایند. سازمان تجارت منصفانه، هویت فرهنگی و مهارتهای سنتی تولیدکنندگان کوچک را که در طرحهای صنایع دستی، محصولات غذایی و دیگر خدمات آنها نمود پیدا میکند، برسمیت شناخته، ارتقا داده، و مورد حمایت قرار میدهد. اصل چهارم: پرداخت بصورت قیمت منصفانه پرداخت منصفانه پرداختی است که با توافق دو جانبه و به تمامی از طریق گفتگو و تعامل باشد، تا متضمن پرداخت منصفانه به تولیدکنندگان بوده و نیز بتواند مورد تایید بازار باشد. هر جا که ساختار قیمت بر پایه تجارت منصفانه است، این روشهای حداقلی بکار گرفته میشود. پرداخت منصفانه به معنی، تامین دستمزد قابل قبول اجتماعی (در بافت محلی) که توسط خود تولیدکنندگان منصفانه در نظر گرفته شده، و رعایت اصل برابری پرداخت به ازای کار مساوی برای زن و مرد است. سازمانهای تجارت منصفانه و سازمانهای وارد کننده کالا، برای اینکه تولیدکنندگان بتوانند قیمتگذاری منصفانهای داشته باشند، متناسب با نیاز آنها از ایجاد مراکز توانمندسازی (Capacity Building) پشتیبانی میکنند. اصل پنجم: اطمینان از عدم استفاده کار کودک و کار اجباری اعضای تولیدکننده سازمان تجارت منصفانه ( FTO) به پیمان سازمان ملل، در مورد حقوق کودک و قوانین ملی/محلی مربوط به بکارگیری کودکان پایبند میباشند. اعضا متعهد هستند که در محیط کار آنها یا شرکای تجاری آنها از نیروی کار اجباری بهرهگیری نشده است. سازمانهایی که محصولات تجارت منصفانه را مستقیم یا با واسطه هایی از گروههای تولیدکننده خریداری میکنند، به عدم بکارگیری نیروی کار اجباری توسط تولیدکننده، و اینکه تولیدکننده مطابق پیمان سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک، و قانون محلی/ملی استخدام کودکان عمل کرده است پایبند هستند.آنها هر گونه دخالت کودکان در تولید محصولات تجارت منصفانه (در برگیرنده آموزش یک هنر یا حرفه سنتی) را افشا و رصد میکنند تا اثر بدی روی رفاه، امنیت، نیازهای تحصیلی و بازی آنها نداشته باشد.
اصل ششم: تعهد به عدم تبعیض، برابری جنسیت و توانمند سازی اقتصاد زنان، و آزادی انجمنها اعضای سازمان تجارت منصفانه در استخدام، میزان دستمزد، دستیابی به آموزش، ارتقای شغلی، خاتمه قرارداد یا بازنشستگی، تبعیضی به جهت: نژاد، طبقه، تبار ملی، مذهب، ناتوانی، جنسیت، سازگاری جنسی (Sexual Orientation)، عضویت در اتحادیههای کارگری، وابستگی سیاسی، داشتن HIV/AIDS، یا سن روا نخواهند داشت. این سازمانها سیاست روشنی داشته و برای گسترش برابری جنسیت برنامه دارند. تا بدین ترتیب، مطمئن شوند که زنان همانند مردان به منابع مورد نیاز برای کارآمدی دسترسی داشته و نیز قادرند تا روی خط مشی موسسه جهانی مطالعات توسعه اقتصادی (The World Institute for Development Economics Research, WIDER)، قوانین دولتی و مقررات در محیط سازمانی (Institutional Environment) که معیشت و زندگی آنها را میسازد تاثیر گذار باشند. در این سازمانها، منشور و قوانین سازمانی اجازه میدهند که زنان، اعضای فعال انجمنهای خودشان بوده، و بدون توجه به وضعیت حقوقی شان نسبت به مالکیت داراییهایی مثل زمین و اموال سازمان، بتوانند پستهای رهبری در ساختار سازمانی را داشته باشند. وقتی زنان در سازمانی استخدام میشوند، حتی هنگامیکه وضعیت استخدامی غیر رسمی است، آنها برای کار مساوی حقوقی برابر مردان دریافت میکنند. سازمان عضو، حقوق کامل استخدامی زنان را برسمیت شناخته و متعهد است که مزایای قانونی آنها را در استخدام بطور کامل رعایت کند. این سازمانها نیازهای ایمنی و بهداشت ویژه زنان باردار و مادران شیرده را مد نظر قرار میدهند. سازمانهای عضو حق تمامی کارکنان را برای تشکیل و پیوستن به اتحادیههای تجاری و چانه زنی گروهی آنها را برسمیت میشناسند. هرگاه، حق تشکیل و پیوستن به اتحادیه های تجاری و چانه زنی گروهی قانوناً ویا توسط حاکمیت سیاسی محدود شود، این سازمانها فرصت استقلال و آزادی انجمنها و چانه زنی را به کارکنان خود خواهند داد. سازمانهای عضو ترتیبی اتخاذ میکنند که در محیط کار خود، نماینده گان کارکنان مورد تبعیض قرار نگیرند. اصل هفتم: اطمینان از شرایط کار خوب سازمان تجارت منصفانه، برای کارکنان و اعضای خود یک محیط کار بهداشتی و ایمن فراهم مینماید. سازمان حداقل از قوانین کار ملی/محلی و پیمانهای سازمان جهانی کار (ILO) مربوط به ایمنی و بهداشت پیروی میکند. در این سازمانها ساعت کار و شرایط استخدام کارکنان، اعضا و کسانی که در خانه دور کاری میکنند، مطابق با قوانین کار ملی/محلی و پیمانهای سازمان جهانی کار (ILO) است. سازمانهای تجارت منصفانه از شرایط ایمنی و بهداشت گروه تولیدکنندگانی که از آنها خرید میکنند آگاه هستند. آنها پیوسته، درصدد افزایش آگاهی، در مورد رعایت ایمنی و بهداشت و بهبود آن در گروههای کاری میباشند. اصل هشتم: پشتیبانی از ظرفیت سازی (Capacity Building) سازمان عضو تجارت منصفانه، کوشش دارد از طریق تجارت منصفانه، تاثیر مثبت توسعه بر روی تولیدکنندگان کوچک و آسیب پذیر افزایش یابد. این سازمان مهارت و تواناییهای کارکنان و اعضای خود را توسعه میدهد. سازمانهایی که مستقیم با تولیدکنندگان کوچک کار میکنند، به توسعه فعالیتهای ویژهای میپردازند که به بهبود مهارتهای مدیریتی، تواناییهای تولیدی، و دستبابی به بازارها – محلی/منطقهای/جهانی/تجارت منصفانه و بازارهای اصلی مورد نیاز این تولیدکنندگان کمک شود. سازمانهای عضوی که از طریق واسطههای آسیب پذیر، محصولات تجارت منصفانه را خریداری میکنند به این واسطهها کمک میکنند تا برای پشتیبانی از گروههای تولیدکننده کم درآمدی که با آنها کار میکنند ظرفیت خود را توسعه دهند. اصل نهم: گسترش تجارت منصفانه سازمان تجارت منصفانه، آگاهی از اهداف تجارت منصفانه و نیاز به عدالت گسترده تر در جهان تجارت از طریق تجارت منصفانه را گسترش میدهد. این سازمان بسته به نوع فعالیت خود از اهداف و فعالیتهای تجارت منصفانه پشتیبانی میکند. سازمان برای مشتریان خود اطلاعات مربوط به شرکت؛ محصولاتی که به بازار میدهند؛ و تولیدکنندگان یا اعضایی که محصولات را تولید یا کشت میکنند را فرهم مینماید. سازمان همیشه از شیوههای شرافتمندانه در تبلیغات و بازاریابی بهره گیری میکند. اصل دهم: رعایت محیط زیست سازمانهایی که محصولات تجارت منصفانه تولید میکنند برای مصرف مواد خام، بیشتر از منابع مدیریت شده قابل اعتماد حوزه فعالیتهای خود و در صورت امکان از منابع محلی استفاده میکنند. آنها از روشهای تولیدی که در پی کاهش مصرف انرژی است و در صورت امکان از روشهای انرژی های تجدید پذیری که به کمینه کردن انتشار گازهای گلخانهای می انجامد بهرهگیری میکنند. آنها در پی به حداقل رساندن اثر جریان فاضلاب بر محیط زیست هستند. تولیدکنندگان فرآوردههای کشاورزی تجارت منصفانه، با بهرهگیری از مواد ارگانیک یا روشهای تولیدی که از سموم آفت زدایی کمتری استفاده میکنند، آسیب بر محیط زیست را به حداقل میرسانند. خریداران و واردکنندگان محصولات تجارت منصفانه، اولویت را به خرید محصولاتی میدهند که، مواد خام آنها از منابع مدیریت شده پایدار تامین گردیده، و کمترین تاثیر را روی محیط زیست داشته باشند. تمام سازمانهای تجارت منصفانه تا آنجا که بتوانند، برای بستهبندی از مواد بازیافت یا موادی که به سادگی تجزیه پذیر هستند بهرهگیری میکنند، و هر جا ممکن باشد کالای آنها از راه دریا ارسال میگردد. |
با نگاهی به اصول دهگانه تجارت منصفانه، در ظاهر تنها نگاه پاک انسانی در یکایک آنها موج میزند. و به نظر میآید چون این اصول فاقد قدرت اجرایی هستند در عمل نقش چندانی نخواهند داشت. ولی این اصول بر پایه سرشت طبیعی انسان و تقدیر ناگزیر او در پیمودن راه درست برای رستگاری است و بخودی خود آنقدر متعالی هستند که نمیتوان به آنها بیتفاوت بود. نقش محوری این اصول در تمامی فعالیتهای اقتصادی- فعالیتهایی که سکوی پرتاب انسان به فرازهای بالاتری از انسانیت هستند، سبب رسیدن به خوشبختی مادی و معنوی جوامع خواهد شد.
در کشور ما یکی از عوامل مهمی که سبب شده است تا صنعت ملی کشور در شرایط اسفباری قرار گیرد، عدم رعایت این اصول اخلاقی و عقلانی است. چکیده اصولی که در تجارت منصفانه در کسب و کار بسیاری از شرکتهای دولتی و خصوصی کشور مغفول مانده است بشرح زیر است:
- اجرای پروژه و بستن قرارداد با شرکتهای کوچک و آسیب پذیر، بدون داشتن بودجه کافی
متاسفانه برخی مدیران افتخار میکنند که بدون بودجه توانستهاند پروژهای را تا مراحل زیادی جلو ببرند. از دیدگاه ملی این به مفهوم ورشکسته کردن شرکتهای کوچک و در پی آن تخریب بنای خانواده اقشار کم در آمد شاغل در این شرکتها است. افزون براین تخریب بنای خانوادهها به ناهنجاریهای اجتماعی و کاهش توان اقتصادی جامعه خواهد انجامید.
- بستن قرارداد با شرکتهای کوچک تر و آسیب پذیر با پیش پرداختهایی کمتر از پیش پرداخت اصلی
این اقدام غیر اخلاقی، بهمراه تخصیص ضریب وزنی فعالیتها بصورتی که تا جای ممکن صورت وضعیت پیمانکاران قبل از پایان پروژه از مقدار واقعی کمتر باشد یکی از راهکار برون رفت از کمبود نقدینگی کارفرمایان بکار میرود. چنین راهکارهایی، به مفهوم کاهش جریان نقدی پیمانکار و در بهترین شرایط انداختن او در دام نزول خواران است. سودهای گزافی که بطور متوسط ماهانه 4% (به معنی 60% در سال) است تنها پیمانکاران ما را راهی زندانها نمیکند، این سودای سود طلبی از جیب پیمانکاران، این نگاه بیمارگونه به بخش خصوصی، به سقوط طبقه محروم جامعه در ورطه هایی منجر میگردد، که جان پاک هر انسان شریفی را بدرد میآورد.
- بستن قرارداد با شرکتهای خارجی بجای پذیرش مسئولیت های ملی و رشد شرکتهای داخلی
در راستای چنین سیاستهای ضد ملی و عدم پای بندی به مسئولیتهای اجتماعی خود، شرکتهای روسی و چینی اقتدار یافته و شهرکهای صنعتی کشور را به قبرستان صنعت تبدیل شده است.
- ایجاد شرکتهای شبه دولتی بزرگ در صنایع مختلف
سیاست ایجاد شرکتهای شبه دولتی در صنایعی چون خودرو سازی، نفت، و فولاد با هر هدفی که انجام گرفت نتیجه آن برای توسعه تولید ملی زیانبار بود. سهامداران قدرتمند این شرکتها با رانتی که داشتند، رقبای خصوصی خود را زمینگیر کرده و خود در اقیانوس آبی و میدان بی رقیبی به مبارزه طلبی پرداختند. این سیاست بجای افزایش توانمندسازی پیمانکاران EPC قدیمی، آنها را به پیمانکاران دست دوم فلزکار، کابل کش و غیره پایین کشید. چنین رویکردهایی با روح اصل هشتم تجارت منصفانه در تضاد کامل است و سبب خواهد شد که شرکتهای بزرگ شبه دولتی از توسعه شرکتهای کوچک و دانش بنیان شدن آنها جلوگیری نمایند. امروزه پیشرفت کشورها، دیگر تنها به دادن امکان برابر برای همه محدود نمیشود. بلکه، در گرو تربیت شهروندانی با آرمانهای بزرگ برای کمک به تعالی جامعه از راههای شرافتمندانه است.
ساپکو در دورهای از تاریخ فعالیت خود آگاهانه به توسعه توان علمی، تکنولوژیکی و مدیریتی قطعه سازان ایرانی پرداخت و در این رهگذر صنعت خودرو سازی در ایران نه تنها تحول بی نظیری یافت، بلکه این شرکت برای دیگر بخشهای صنعت کشور، تا مدتها الگوی عملی فرهنگ توسعه از راه کمک به شرکتهای کوچک و توسعه کسب و کار از طریق تجارت منصفانه شد.
- ترک تشریفات مناقصه برای یک یا چند شرکت خاص
ترک تشریفات مناقصه به نفع هر شرکتی، به بهای از دست دادن سالها تجربه و اندوختههای علمی و صنعتی جامعه خواهد بود. حاصل چنین سیاستهایی ما را در برابر فرایند ارتقا یادگیری اجتماعی و دور شدن از اهداف بزرگ ملی خود قرار داده است.
نتیجه گیری
تجارت منصفانه با فراهم سازی فرصتهای اقتصادی برای شرکتهای خصوصی و شرکتهای آسیب پذیر کوچک، و کشاورزان، اقتصاد ملی پایداری را برای کشور به ارمغان خواهد آورد. نگاه ژرفتر به این جنبش خود جوش جهانی و اهداف زیبای آن، بستر پویا و همواری را برای رسیدن به اوج قلههای پیشرفت فراهم مینماید. باشد که، تمامی دلسوزان این مرز و بوم به باز تعریف رویکردهای نوین کسب و کار در کشور بپردازند.